9.SINIF 4. Ünite Öğretim Programı ve Açıklamaları

IV. ÜNİTE: KELİME BİLGİSİ
1. Kelimede Anlam ve Kavram Bu üniteye başlamadan önce öğrencilere geçmiş yıllarda kelimenin yapısıyla ilgili öğrendikleri hatırlatılır. Öğrenciler metinlerden hareketle kelimelerin kullanıldıkları yerde yeni anlam ve değerler kazandıklarını belirler. Sonra da kelimenin ilk anlamlarını merkeze almak üzere, kazanabileceği anlam değerleri bir daire oluşturacak biçimde yazarlar. Bunlar arasındaki ilişkiler tartışılır. Bir cümlede belli kelime ve kelime grubunun aynı anlama gelen diğer dil birliklerine neden tercih edildiği sorgulanır. Bir kısa metinde kelimelerin ilk anlamları ve kullanım anlamlarının yanı sıra birlikte kullanıldıkları diğer dil ögeleriyle ilişkilerinden dolayı, yeni değerler kazanıp kazanmadıkları tartışılır. İncelenen metinlerde deyim ve terimler bulunur; eş anlamlı ve zıt anlamlı kelimelerin listesi hazırlanır, anlam genişlemesi ve anlam daralmasına örnek olabilecek kelimeler araştırılır. "Anlam birimi olarak kelime" konusunda öğrencilerden yazılar kaleme almaları, afiş ve döviz gibi materyaller hazırlamaları istenir. Kazanımların gerçekleştirilmesinde metin çeşitliliği sağlanmalıdır.
Kazanımlar	Etkinlik Örnekleri	Açıklamalar
1. Kelimenin ses ve anlam kaynaşmasından oluşan bir yapı olduğunu fark eder.		[!] Kelimelerin, birbirinden ayrılması imkânsız olan gösteren ve gösterilenden oluştuğu; gösterilenin kelimenin kavram yönünün, gösterenin de ses imgesinin işareti olduğu vurgulanır.
2. Kelimede anlamın oluşumunu açıklar.	Aynı kavram alanına giren kelimelerleilgili anlam birimlere ayırma uygulamaları yapılır.	[!] Kazanımın işlenişinde; . Varlık, olay, duygu, düşünce ve hayallerin ses bileşimiyle simge hâline getirilerek kelimenin ortaya çıktığı örneklerle gösterilir. . Dilin anlamlı en küçük biriminin kelime olduğu belirtilir. .Her kelimenin anlamının anlam birimlerden oluşan bir bütün olduğu vurgulanır. .Anlamın var olandan hareketle gerçekleştirilen soyutlama olduğu vurgulanır.
3. Kelimelerin anlam oluşturmada birbirleriyle ilişkilerini belirler.	Öğrencilerden aynı ve yakın anlama gelen kelimeleri alt alta yazmaları istenir. Böylece bir dizi elde edilir. Bu dizideki kelimelerden herhangi biri, duruma ve bağlama göre konuşma anında cümle içerisine yerleştirilir. "Kadın" için; eş, çocukların anası, hatun, hanımefendi, hanım... kelimelerinin dilimizde kullanıldığı hatırlatıldıktan sonra cümlede bunların hepsini birden kullanmanın mümkün olup olmadığı tartışılır. Duruma ve bağlama göre biri seçilir. Böylece eş anlamlılık çevresinde oluşan diziden seçilen bir kelime, cümlede kullanılan dizime aktarılır. Seçilen birkaç cümlede aynı uygulamayaptırılır.	[!] Kelimelerin anlam oluşturmada birbirleriyle ilişkisinin belirlenmesinde; . Konuşan veya yazan insanın cümlede sözleri art arda getirirken her an farklı seçeneklerden birini cümlesine yerleştirdiği belirtilir. Bu seçeneklerin kendi aralarında bir dizi oluşturduğu ifade edilir. Böylece dilde kelimelerin iki eksen etrafında birleşebileceği söylenir. Bunlardan birinin eş anlamlılık etrafında oluşan dizi olduğu (paradigmatik), diğerinin ise kelimelerin yan yana gelerek cümlenin oluşmasını sağlayan dizi (syntagmatik) olduğu vurgulanır. . Bir kelimenin bir başka kelime yerine kullanılmasında anlam birimlerinin rolü ve değeri vurgulanır.
2. Kelimelerin Farklı Anlamlarda Kullanımı [!] Farklı kullanımlar metinden hareketle gösterilir.
1. Kelimelerin farklı anlam kazanmalarında nelerin etkili olduğunu belirler.		[!] Bu kazanımın işlenişinde; . Kelimenin anlamının, kullanım alanlarına ve diğer kelimelerle ilişkilerine göre farklılık kazandığı örneklerle açıklanır. .Kelimelerin farklı anlamlarda kullanılmasında tarihsel, toplumsal gelişmelerin ve bireysel özelliklerin etkili olduğu belirtilir. .Kelimelerin anlamlarından çok, kullanıldıkları yerde kazandıkları anlam değerlerinin önemli olduğu sezdirilir.
2. Kelimelerin sözlü veyazılı iletişimde kazandığı farklı anlam değerlerini belirler.	Öğrenciler; seçilmiş metinlerden hareketle "ilk anlam, kullanım anlamı, mecaz anlam, terim anlamı" söz ve söz gruplarıyla ne ifade edildiğini araştırır. Her birine örnekler verir.  Öğrenciler, terimlerin nasıl oluştuğunu araştırırlar.	[!] Bu kazanımın işlenişinde; .Kelimede çokanlamlılık üzerinde durulur. Kelimenin ilk anlamı ve bu ilk anlama bağlı olarak ortaya çıkan kullanım anlamları üzerinde durulur. . Felsefenin kavram, sanatın imge, bilimin terim üzerine kurulduğu hatırlatılarak terimlerin anlamlarının kesin ve değişmez oldukları vurgulanır. . Terimlerin, terimin kullanıldığı alanın uzmanlarının uzlaşmasıyla belirlendiği ve kesinlik ifade ettiği belirtilir.
3. Kelimelerin yan anlamlarını belirler.		[!] Yan anlamın, kelimenin kullanıldığı bağlamdaki çağrışım ve duygu değeri olduğu belirtilir.
2.1. Anlam İlişkilerine Göre Kelimeler
1. Eş anlamlı kelimelerin işlevini belirler.		[!] Eş anlamlı kelimelerin işlevlerinin belirlenmesinde aşağıdaki hususlara dikkat edilir: . Kelimede eş anlamlılığın, farklı anlam alanlarına sahip kelimelerin anlam alanlarının çakışmasına dayandığı belirtilir. . Dilde eş anlamlı kelimelerin bulunma nedenleri tartışılarak kültürlerarası etkileşimle eş anlamlılık arasındaki ilişkiye dikkat çekilir. . Kelimedeki eş anlamlılıkla cümledeki eş anlamlılık arasında ilişki kurulur.
2. Zıt anlamlı kelimelerin işlevini belirler.		[!] Bu kazanımın işlenişinde; . Eş anlamlılık ve zıt anlamlılığın kelime boyutuyla sınırlandırılmayıp anlam alanı boyutunda düşünülmesi gerektiği vurgulanır. . Kelimenin olumsuzluk ifade eden eklerle kazandığı anlam değerleriyle zıt anlamlılığın farkı belirtilir.
3. Yakın anlamlı kelimelerin işlevini belirler.		[!] Eş ve yakın anlamlı kelimeler arasındaki farklılığa dikkat çekilir. Yakın anlamlılık ilişkisinin kurulmasında bağlamın rolü üzerinde durulur.
4. Eş sesli kelimelerin işlevini belirler.		[!] Eş sesli kelimelerin ilk anlam farklılığı üzerine kurulduğu, bu kelimelerin birbirinin mecazı olmadığı vurgulanır.
2.2. Kelimelerde Anlam Değişmeleri [!] Bu bölümdeki kazanımlar metin parçalarından hareketle gerçekleştirilir.
1. Kelimelerdeki anlam değişmelerini açıklar.	Öğrencilerden, bir kelimenin çeşitli dönemlerdeki kullanımının bulunduğu metinler istenir. Kelimenin değişik kullanımlarının sebepleri üzerinde tartışılır. Öğrenciler gruplara ayrılır. Her gruptan beşer kelimenin değişik dönemlerde kazandığı anlamları bulmaları istenir. Sebepleri üzerinde tartışılır.	[!] Bu kazanımın işlenişinde; . Anlam genişlemesi, daralması ve başka anlama geçiş üzerinde durulur. . Kelimelerdeki anlam değişmelerinin nedenleri üzerinde durulur.
3. Kelime Grupları
1. Kelime gruplarının oluşum biçimlerini açıklar.	Öğretmen tarafından farklı kelime gruplarından örnekler verilerek grubu oluşturan unsurlar arasında ilişkinin nasıl kurulduğu gösterilir.	[!] Kazanımın işlenişinde; . Türkçenin temel özelliklerinden biri olan ana unsurun sonda bulunması ilkesinin kelime gruplarının oluşumunda da geçerli olduğu vurgulanır. . Kelime grupları ile cümle ögeleri arasındaki ilişkiye dikkat çekilir.
2. Dilde kelime gruplarının varlık nedenlerini tartışır.